بختیاریهای ابهر پس از۲۳۳سال

شهر ابهر، دومین شهر بزرگ استان زنجان است. ابهر در قدیم  اوهر نامیده می شده است. یاقوت حموی از ابهر به نام " اَوهر " یاد کرده است و در فرهنگ دهخدا " آوهر " آمده است. [1] برای رسیدن به منطقه دودانگه که محل ست بختیاریهاست، باید از شهر ابهر حدود 16 کیلومتر به سمت جنوب رفت.

پس از طی مسافتی به تابلوی روستای بختیاری نشین "دره سجین" که در تابلو "درسجین" نوشته شده است می رسیم و ادامه همین جاده به روستاهای "آقجه کند"، "شیورین"، خِلفِسار که در تابلو (خلیفه حصار)، روستای "میلان" و روستای "ارکین" که آخرین روستای منطقه دودانگه و در بُن بست کوهها است ختم می شود. [2]

دره سجین مرکز بخش مرکزی ابهر و منطقه است و 611 خانوار بختیاری دارد که هنوز به زبان بختیاری تکلم می‌کنند. اهالی این مرکز از 5 طایفه  تشکیل شده اند از قبیل "عزیزخانی ها " اولاد ِ اسی خان بزرگ " دودانگه ای ها " نوادگان عظیم خان بختیاری "طایفه قدیمی بختیاری"  و " طاهریها  اولاد حاج صالح " و طایفه رجبی ها.

در روستای خلیفه حصار چندین نام خانوادگی بیشتر از بقیه است، شاید به ترتیب فراوانی اینگونه باشد: ، حسنخانی، قدیمی و ناصری می باشند. خلیفه حصار دارای 65 خانوار بختیاری می باشد که نسبت به جمعیت بیشترین تحصیلکردگان در منطقه دودانگه از این روستا هستند، که در ادارات ابهر – خرمدره – زنجان و قزوین مشغول فعالیت هستند.

در روستای خلیفه حصار بعد از مقطع ابتدایی پسرها معمولا با طی بیش از دو کیلومتر به صورت پیاده از راه های میانبر و مالرو روستایی و یا جاده اصلی در برف و باران به مرکز بخش یا همان روستای دره سجین میرفتند، اما دخترها معمولا برای ادامه تحصیل به شهرهای اطراف مانند ابهر و زنجان یا تهران میرفتند.

یکی از اهالی روستا خانم زهرا ناصری شاعره بختیاری که ساکن ابهر است و به زبان مادری شعر میگوید. اما شعر فولک در اینجا بیشتر تحت تاثیر شعر ترکی قرار دارد و بیشتر فولک ترکی در مراسمات شادی جای خود را به فولک بختیاری که در گذشته رواج داشت داده است.

آفتح اله ناصری پیرمردی که چوب دستی اش را به کمرش گرفته است در یکی از کوچه های روستای خلیفه حصار می بینیم که دارد به سمت باغش می رود.  پس از احوالپرسی ما را به باغش دعوت می کند. مرد خوش مشرب و خوش اخلاقی ست. در زیر درخت گردوی کهنسالی فرش می گستراند.از او خواستم تا آنچه از حکایت بختیاری های اینجا می داند بگوید.

آفتح اله گفت: به زون ِخمون صحبت کنُم متوجه اِبان؟ بخاطر یاداشت کردن واژگان دودانگه ای در میان گفتارش از او خواستیم تا به دودانگه ای گپ بزند. آفتح اله با خنده و شوخی گفت زبان لُری ما دیگه "جِغه تِی" (جغتایی) شده.[3]

با عبور از یک پل کوچک در ضلع جنوبی باغ به زمینهای روستای میلان می رسیم. فردی را در حال کشاورزی می بینم. نامش محمود قدیمی است می گفت از 25 خانوار ساکن این روستا فقط سه خانوار باقی مانده است. اگر وضع کم آبی و عدم امکانات ادامه داشته باشد معلوم است ما باید محصول کمتری بکاریم و در نتیجه برداشت کمتری نصیبمان  شود، طبیعی است که مجبوریم چون دیگر خانواده ها و یا دیگر جوانان روستاهای اطراف اینجا را ترک کنیم و آواره تهران شویم.

***

اهالی روستای ارکین خود را از فرزندان عزیزخان بختیاری می دانند از این رو اکثر اهالی نام خانوادگی عزیزخانی دارند. روستای ارکین به مناسبت چشم اندازهای کوهستانی دارای مناظری زیبا و باغستانهای انگور و گردو و بادام جلوه ای خاص دارد.

در روستای آقچه کند ابهر هم نزدیک به 50 خانوار بختیاری باقی مانده است که بیشتر اهالی نام خانوادگی یوسفی و بختیاری دارند و گویش این روستا نیز به زبان دودانگه ای می باشد.

روستای "شی ورین" چون دیگر روستاهای منطقه به زبان بختیاری دودانگه ای گپ می زنند و تقریبا نام خانوادگی همه ساکنان روستا بختیاری است. گویش اهالی چون دیگر روستاهای منطقه دودانگه بختیاری دودانگه ای است. [4] اکنون بختیاریهای ضیاآباد و روستاهای ساج و شاکین با وجود بختیاری تباری شان، ترک زبان شده اند و جز چند تن پیرزن و پیرمرد کسی زبان بختیاری سخن نمی داند.  

زبان دودانگه آمیخته ای از واژگان کهن بختیاری و نیز واژگان امروزین گویشوران بختیاری و زبان لُری ثلاثی است. همچنین زبانهای تاتی کهن، تالشی و ترکی هم در این زبان دخیل بوده اند.

علت احتمالی حضور بختیاری در شهرستان ابهر

از آنجایی که قشون بختیاری در لشکر کشی ها و محافظت از مرزها از پیشگامان سپاهیان ایران زمین در گذشته بوده اند  برخی از املاک دولتی را بعنوانهای پاداش خدمات دولتی و لشکری و نیروهی دیوانی به سران بختیاری می دادند. [5] این امکان وجود دارد که حضور بختیاریها در دودانگه در دوره ی اوایل صفویه صورت گرفته باشد.[6]

   https://t.me/s/diearr4mb?before=4718